نقد فیلم 2002 Irreversible (برگشت ناپذیر)

در این مطلب می‌خواهیم به نقد دومین فیلم بلند گاسپار نوئه با نام Irreversible (بازگشت‌ناپذیر) محصول سال 2002 است، بپردازیم. فیلمی که ساختار روایی معکوس آن در تاریخ سینما کم نظیر است. گاسپار نوئه کارگردان سرشناس آرژانتینی که اکثر فیلم‌هایش را در فرانسه ساخته است، در دومین فیلم خود توجه منتقدان و اهالی سینما را به خود جلب کرد. در ادامه به معرفی و نقد این فیلم خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید..!

تذکر: در ادامه داستان فیلم اسپویل می‌شود.

داستان فیلم Irreversible (برگشت ناپذیر) پیرامون سه کاراکتر الکس، مارکوس و پیر می‌چرخد که به یک میهمانی می‌روند. الکس که نمی‌تواند میهمانی شلوغ و به‌هم‌ریخته‌ای که در آن حضور دارند تحمل کند، حالش بد می‌شود و میهمانی را ترک می‌کند تا به خانه برود. در بین راه و در یک ایستگاه مترو، یک منحرف جنسی سر راه او سبز شده و به او تجاوز می‌کند. بی‌شک سکانس 9 دقیقه‌ای تجاوز به الکس با بازی مونیکا بلوچی که با بی‌رحمی به تصویر کشیده شده است، برای هر بیننده‌ای آزاردهنده است. اما ظرافت و هوشمندی گاسپار نوئه در به تصویر کشیدن این اتفاق بی‌نظیر است. وقتی‌که الکس دست‌های مشت شده‌اش را به سمت دوربین دراز می‌کند و انگار از بینندگان فیلم از پشت پرده‌ی نقره‌ای سینما کمک می‌خواهد. نهایت تأثیر گذاری این پلان  در  درام  نیز به‌درستی جای می‌گیرد و درنتیجه‌ی این تجاوز، الکس به کما می‌رود. مارکوس وقتی از این اتفاق  باخبر  می‌شود، به دنبال فرد متجاوزگر می‌گردد و در انتهای فیلم با به تصویر کشیدن خشونتی حتی بیشتر از صحنه‌ی تجاوز، انتقام خود را از او می‌گیرد.

در نقد فیلم 2002 Irreversible (برگشت ناپذیر)می‌توان گفت که بن‌مایه‌ی اصلی فیلم را روابط انسانی تشکیل می‌دهد. روابطی که گاه با بی رحمی تمام به یک تجاوز منجر می‌شود و گاه در نتیجه‌ی یک دوستی، منجر به خشونت وحشیانه می‌شود. فیلم سرشار از گفتمان‌های فرویدی است. نوئه در این فیلم همه‌چیز را از نگاه جنسی بررسی می‌کند. نوئه با ساخت ” ایریورسیبل ” مسیر برگشت‌ناپذیری را در سینما طی می‌کند. مسیری که او را در زمره‌ی فیلم‌سازان دیوانه قرار می‌دهد.

زایش و مرگ در سینمای گاسپار نوئه

یکی از دغدغه‌های همیشگی نوئه که پشت پرده‌ی تمام فیلمهایش را در بر می‌‌گیرد، مساله‌ی زایش و مرگ است. در نقد فیلم 2002 Irreversible هم باید به این مساله توجه ویژه‌ای داشت. چرا که در انتهای فیلم (ابتدای داستان و پیش از رفتن سه دوست به میهمانی) الکس متوجه می‌شود که باردار است. این مساله با این که تا دقایق پایانی فیلم، اشاره‌ی مستقیمی به آن نمی‌شود، اما تمام اتفاقات فیلم را تحت شعاع قرار می‌دهد. این بار بچه‌ای که پیش از تولد، درون رحم مادرش می‌میرد، مستقیما به دست پدرش کشته نمی‎‌شود (اشاره به فیلم 1998 I Stand Alone) بلکه دلیل اصلی مرگ نوزاد، تجاوز به مادرش است. شاید با نگاه دقیق‌تر بتوان گفت که سناریوی فیلم اول گاسپار نوئه در فیلم بازگشت ناپذیر نیز تکرار می‎‌شود. چرا که مارکوس به دلیل بی توجهی ، خودش را مقصر می‌داند و به همین دلیل هم به دنبال فرد متجاوزگر می‌گردد. اتفاقاتی که در ادامه‌ی روند معکوس فیلم می‌بینیم، نشان می‌دهد که الکس از کم توجهی‌های مارکوس نسبت به خودش ناراحت است و شاید باردار بودن الکس، تاثیر فراوانی در بالا رفتن انتظاراتش از مارکوس دارد.

در آخرین پلان فیلم 2002 Irreversible، الکس روی چمن‌های پارک دراز کشیده و با تمام لذت بازی بچه‌ها را نظاره می‌کند. دنیایی سراسر شوق و شور و شادی که با تمام روند فیلم در تضاد است. نوئه با هوشمندی اندیشه و تصورش را در همان پلان آخر فیلم روایت می‌کند. او معتقد است که دنیای شاد و سراسر عاشقانه‌ی کودکانه، برای آدم‌ بزرگ‌هایی که درگیر روابط و انتظارات و تمایلات جنسی‌اند ، مرده و بدتر این‌که مرگ این دنیای کودکانه بر حسب تجاوز قانون شکنانی که هیچ بویی از انسانیت نبرده‌اند، رقم می‌خورد.

روایت معکوس

فیلم‌نامه‌ی برگشت ناپذیر، یک اتفاق کم نظیر را رقم زده و روند معکوس قصه‌ای که داستان یک شب تا صبح را روایت می‌کند، به قدری دقیق و منظم چیده شده که دنبال کردن اتفاقات برای مخاطب به راحتی میسر است. شاید در نگاه اول با خود فکر کنید، گاسپار نوئه کار خاصی نکرده، ابتدا فیلم‌نامه را نوشته و سپس اتفاقات را جابجا کرده است. اما اگر دقیق‌تر به تماشای فیلم‎ بنشینید، از المان‌هایی که داستان را به شکل معکوس پیش می‌برند، حیرت زده خواهید شد. نوئه برخی مولفه‌ها از جمله اسم یک شخص، اسم یک کلوپ و … را به درستی کنار هم چیده و در نتیجه مخاطب لحظه‌ای از ماجرا غافل نمی‌شوند و مثل فیلم‌های ژانر معمایی و پلیسی سرنخ‌ها را دنبال می‌کند تا به پایان خشونت آمیز فیلم برسد.

تیزر فیلم برگشت ناپذیر به کارگردانی گاسپار نوئه

کلام آخر در نقد فیلم 2002 Irreversible (برگشت ناپذیر)

تماشای فیلم 2002 Irreversible (برگشت ناپذیر) راحت نیست. فیلمی که از همان ابتدا تکلیفش را با مخاطب مشخص می‌کند. نوئه به وضوح در همان دقایق ابتدایی فیلم به مخاطبش می‌گوید که قرار نیست تصاویر زیبا و لذت بخش در فیلمش تماشا کند. بالعکس دیدن این فیلم اعصاب خوردکُن، قرار است دمار از روزگار هر بیننده‌ای در بیاورد. این سبک و سلیقه‌ی سینمایی نوئه است. او هنرمندانه زشتی‌های جهان را به تصویر می‌کشد تا مخاطبش را تحت تاثیر قرار دهد و انصافا فیلم Irreversible (برگشت ناپذیر) یکی از تاثیرگذارترین فیلمم‌های تاریخ سینماست.

نقدهای بیشتر بخون…!

• نقد فیلم 1998 I Stand Alone (من تنها ایستاده‌ام)
• نقد فیلم 2009 Enter the Void (ورود به پوچی) به کارگردانی گاسپار نوئه
• نقد فیلم Love 2015 ( عشق ) به کارگردانی گاسپار نوئه
• نقد فیلم Climax 2018 (اوج) به کارگردانی گاسپار نوئه
• نقد فیلم Lux Æterna  2019 (نور جاودان) به کارگردانی گاسپار نوئه