“سنگلج” قدیمی ترین تماشاخانه‌ زنده تهران..!

حتما نام محله‌ی قدیمی سنگلج به گوشتان خورده است. سنگلج نام یکی از محله‌های قدیمی شهر تهران است. البته که این محله در گذر زمان تغییر نام داده، اما تماشاخانه سنگلج هنوز پابرجاست. اگر اهل دیدن تئاتر باشید، با شنیدن اسم سنگلج به یاد نمایش‌های ایرانی می‎افتید. تماشاخانه‌ی سنگلج قدیمی‌ترین تماشاخانه شهر تهران است و همه‌ی اهالی تئاتر می‌دانند برای اجرا در تماشاخانه سنگلج باید سراغ نمایش‌نامه‌های ایرانی بروند. سال‌هاست که هیچ نمایشنامه‌ای از شکسپیر، چخوف، برشت یا … در تماشاخانه‌ی سنگلج اجرا نشده است. اما تا دلتان بخواهد نمایش‌نامه‌های اکبر رادی، بهرام بیضایی،غلامحسین ساعدی، پرویز صیاد و … در سالن سنگلج به اجرا دراومده است. سنگلج هنوز هم به رسالت خودش برای معرفی نمایش‌های ایرانی پایبند مانده است و شما هم اگر دوست دارید نمایش ایرانی ببینید، باید بروید سراغ قدیمی ترین تماشاخانه‌ی تهران.

تاریخچه‌ی تماشاخانه سنگلج

سال 1343 خورشیدی “وزارت فرهنگ و هنر” تاسیس شد و از همان ابتدا به فکر ساخت یک تماشاخانه برای اجرای آثار نمایشی ایرانی بود. در همین زمان، مهندس بابایان یک قواره زمین، واقع در محله “سنگلج” تهران و ضلع جنوب غربی” پارک شهر” به ساخت این تماشاخانه اختصاص داد و آن را هدیه کرد. این تماشاخانه با زیربنایی به مساحت 1034 مترمربع ساخته شد و مهر ماه 1344 خورشیدی، همزمان با برگزاری نخستین جشنواره “نمایش‌های ایرانی” افتتاح شد. در ابتدا اسم این تماشاخانه “تالار 25 شهرویر” بود که بعدها بخاطر حضور این سالن در محله‌ی قدیمی سنگلج تهران به “تماشاخانه سنگلج” تغیر نام داد. یکی از جاذبه‌های تصویری که نگاه هر تازه واردی به تماشاخانه سنگلج را به خودش جلب می کند، تابلوی معرق کاشی به ابعاد 3*4 متر است که سال 1343 خورشیدی توسط دکتر سیما کوبان طراحی و توسط گروه کاشی سازی هنرهای زیبا ساخته شده و بر سردر ورودی این تماشاخانه خودنمایی می کند. “تماشاخانه سنگلج” در آن زمان به لحاظ تجهیزات فنی، نور، صدا و آکوستیک سالن اجرا کاملا استاندارد بوده و وجود امکانات صحنه‌ای همچون سن ‌گردان، میله‌های بالا برنده پرده، دکور و . . . باعث شده بود که این تماشاخانه از ویژگی‌های خاصی برخوردار باشه. پهلوان اکبر می‌میرد نخستین نمایش‌نامه‌ی بلندِ بهرام بیضایی، به کارگردانی عباس جوانمرد، اولین نمایشی بود که در تماشاخانه‌ی سنگلج به روی صحنه رفت.

در آغاز دهه پنجاه، تماشاخانه سنگلج رونق اولیه‌اش رو از دست داد و در حقیقت برای جذب تماشاگران بود که برای نخستین بار در سال 1352 یک نمایش غیر ایرانی در این سالن به اجرا درآمد. نمایش “بازرس” نوشته نیکلای گوگول به کارگردانی عزت اله انتظامی. بعد از انقلاب، در سال 1359 اداره این مجموعه از وزارت فرهنگ و آموزش عالی به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتقال یافت و زیر نظر مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت خودش را ادامه داد.
این تماشاخانه سال 1386 توسط دفتر طرح‌های عمرانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، بازسازی شد و بعد از شش ماه در تاریخ  بهمن ماه همان سال بازگشایی شد.

لیست برترین نمایش‌نامه‌های ایرانی که در تماشاخانه سنگلج به روی صحنه رفته است.

قبل از این هم اشاره کردیم که هدف از تاسیس این تماشاخانه، معرفی و حمایت از نمایش‌های ایرانی بوده است. اگر به لیست نمایش‌هایی که از آغاز تاسیس در تماشاخانه سنگلج به روی صحنه رفته است نگاهی بیاندازیم، می‌بینیم که این لیست بی شباهت به لیست بهترین نمایش‌نامه‌های ایرانی نیست! در ادامه سال‌شمار برخی از این نمایش‌ها را با هم مرور می‌کنیم.

سال 1344 خورشیدی

•  نمایش “چوب به دستهای ورزیل”، نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی جعفر والی
•  نمایش “بهترین بابای دنیا”، نوشته غلامحسین ساعدی ( گوهر مراد ) و کارگردانی عزت اله انتظامی
•  نمایش “پهلوان اکبر می میرد”، نوشته بهرام بیضایی و کارگردانی عباس جوانمرد
•  نمایش “امیر ارسلان”، نوشته پرویز کاردان و کارگردانی علی نصیریان 

سال 1345 خورشیدی

•  نمایش “بلبل سرگشته”، نوشته علی نصیریان
• نمایش “مستاجر”، نوشته پرویز صیاد و کارگردانی داوود رشیدی
• نمایش “خطر مرگ استعمال دخانیات ممنوع”، نوشته و کار علی نصیریان

سال 1346 خورشیدی

•  نمایش “میراث و ضیافت”، نوشته و کار بهرام بیضایی
• نمایش “آی با کلاه آی بی کلاه”، نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی جعفر والی
•  نمایش “دست بالای دست”، نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی جعفر والی
•  نمایش “شهر طلایی”، نوشته و کارگردانی عباس جوانمرد

سال 1347 خورشیدی

•   نمایش “شهر قصه”، نوشته و کار بیژن مفید
• نمایش “دیکته و زاویه”، نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی داوود رشیدی
•   نمایش “سلطان مار”، نوشته و کار بهرام بیضایی

سال 1348 خورشیدی

•  نمایش “پروار بندان”، نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی محمدعلی جعفری
•   نمایش “لونه شغال”، نوشته و کار علی نصیریان
•  نمایش “حسن کچل”، نوشته علی حاتمی و کارگردانی داوود رشیدی
•  نمایش “از پشت شیشه ها”، نوشته اکبر رادی و کارگردانی رکن الدین خسروی

سال 1349 خورشیدی

• نمایش “مردی که مرده بود و خود نمی دانست”، نوشته پرویز صیاد و کارگردانی عزت اله انتظامی
•  نمایش “ارثیه ایرانی”، نوشته اکبر رادی و کارگردانی خلیل موحد دیلمقانی
• نمایش “افول”، نوشته اکبر رادی و کارگردانی علی نصیریان
• نمایش”بامها و زیر بامها”، نوشته غلامحسین ساعدی و کارگردانی جعفر والی
•  نمایش “استحاله”،نوشته اکبر رادی و کارگردانی خلیل موحد دیلمقانی

سال 1350 خورشیدی

•   نمایش “سنگ و سرنا”، نوشته بهزاد فراهانی و کارگردانی نصرت پرتوی
• نمایش “فرفره ها”، نوشته بهمن فرزانه و کارگردانی عباس جوانمرد
•  نمایش “سیاوش بر باد”، نوشته حسن زندی و کارگردانی علی نصیریان
•  نمایش “رزق”، نوشته نصرت اله نویدی و کارگردانی جعفر والی

سال 1351 خورشیدی

•  نمایش “آسید کاظم”، نوشته محمود استاد محمد، گروه تئاتر “دیگر”
• نمایش “تامارزوها”، نوشته نصرت اله نویدی و کارگردانی عباس جوانمرد
•   نمایش “بازرس”، نوشته گوگول و کارگردانی عزت اله انتظامی

از سال 1351 به بعد به دلیل رکود و ریزش مخاطب، این تماشاخانه در سیاسیت گذاری‌های خود تغییری ایجاد کرد و از آن به بعد اجرای نمایش‌نامه‌های خارجی نیز در تماشاخانه سنگلج باب شد.

سال 1352 خورشیدی تا 1357

در این سال‌ها که تماشاخانه‌ی سنگلج رونق کم تری داشت، آثار نمایشی زیادی در این تماشاخانه به اجرا درآمد که برخی از موفق ترین اجراهای این سال‌ها را با هم مرور می‌کنیم.

•  نمایش “مطبخ و مرگ همسایه”، نوشته غلامعلی عرفان و کارگردانی مشترک جعفر والی و محمد علی جعفری
•   نمایش “بنگاه تئاترال”، نوشته و کار علی نصیریان
•   نمایش “لبخند باشکوه آقای گیل”، نوشته اکبر رادی و کارگردانی رکن الدین خسروی
•  نمایش “کسب و کار خانم وارن”، نوشته برنارد شاو و کارگردانی هرمز هدایت
•    نمایش “مرغ دریایی” نوشته آنتوان چخوف و کارگردانی حمید سمندریان
• نمایش “آرامسایشگاه” نوشته و کار بهمن فرسی

سال‌های پس از انقلاب

بعد از انقلاب سال 57 تماشاخانه‌ی سنگلج به دلیل اوضاع آشفته‌ی سیاسی مدتی تعطیل بود و پس از بازگشایی آن، در اولین سال‌های انقلاب آثار نمایشی مطابق با مضامین انقلاب در این تماشاخانه به اجرا درآمد که برخی از این نمایش‌ها را با هم مرور خواهیم کرد.

•    نمایش “پتک” نوشته و کار بهزاد فراهانی
•   نمایش “شاه می میرد” با کارگردانی رضا کرم رضایی
•  نمایش “مرگ بر امریکا” نوشته مشترک نصرت اله نوح، مجید فلاح زاده و  م پگاه با کارگردانی رکن الدین خسروی

تماشاخانه‌ی سنگلج بعد از انقبلاب و تا قبل از بازسازی و مرمت در سال 1364 رونق چندانی نداشته و بجز چند اجرای موفق به کارگردانی اکبر زنجانپور آنچنان تاثیرگذاری در پیشبرد آثار نمایشی نداشته است.

معرفی سایت

اگر شما هم علاقه مند به دیدن نمایش‌های ایرانی هستید، قطعا تماشاخانه‌ی سنگلج بهترین انتخاب است. اما برای اینکه از اجراها و فعالیت‌های این تماشاخانه مطلع شوید، می‌توانید به سایت تماشاخانه سنگلج به آدرس www.sangelaj.theater.ir مراجعه کنید. البته سایت تماشاخانه سنگلج فروش بلیت آثار نمایشی را به عهده ندارد و برای تهییه‌ی بلیت نمایش‌ها به صورت اینترنتی باید به سایت‌های تیوال ، ایران نمایش یا تیکت مراجعه کنید. البته معمولا گیشه‌ی تالار سنگلج با توجه به ظرفیت بالای این تماشاخانه همیشه بلیت فروشی دارد و می‌توانید به راحتی از گیشه بلیت نمایش مورد نظرتان را بخرید.

کلام آخر

تماشاخانه سنگلج علاوه بر قدمت تاریخی و ارزشی که به عنوان میراث فرهنگی ایران دارد، شبیه به جسمی است که روح “نمایش ایرانی” را در خودش دارد. وقتی به لیست نمایش‌هایی که در سنگلج اجرا شده نگاه کنیم، می‌بینیم که بخش بزرگی از غنای فرهنگی تئاتر ایران، مدیون این تماشاخانه است.جای خوشحالی دارد که در حال حاضر با توجه به زیاد شدن تماشاخانه‌ها در شهر تهران، همچنان تماشاخانه سنگلج پابرجاست. مهم‌تر این که تماشاخانه سنگلج سال‌هاست به ماهیت اصلی خودش برگشته و فقط نمایش‌نامه‌های ایرانی در این تماشاخانه به روی صحنه خواهند رفت. هر چند که اهالی تئاتر انگار این سالن قدیمی را از یاد برده‌اند و تا اندازه‌ای تماشاخانه سنگلج در این سال‌ها به حاشیه رفته است. آدم‌های کمتری این سالن را برای دیدن نمایش مورد علاقه‌شان انتخاب می‌کنند. شاید به خاطر این باشد که محبوبیت نمایش ایرانی برای علاقه‌مندان به تئاتر کم‌تر شده است! اما باید امیدوار باشیم که دوباره نمایش‌های ایرانی و نمایش‌نامه‌های ایرانی به دوران اوج شکوفایی خودش برگردد و تماشاخانه سنگلج هم دوباره به دوران طلایی خودش بازگردد. تماشاخانه سنگلج به آدرس فعلی تهران، خیابان وحدت اسلامی، پایین تر از میدان حسن آباد، ضلع جنوبی پارک شهر، خیابان بهشت همه روزه میزبان علاقه‌مندان به تئاتر است.